Διατροφικές διαταραχές
Οι διατροφικές διαταραχές (ή διαταραχές πρόσληψης τροφής) αφορούν μια κατηγορία ψυχικών παθήσεων στις οποίες κυριαρχούν ιδιαίτερες και δυσλειτουργικές διατροφικές συμπεριφορές παράλληλα με μια υπερενασχόληση με το σώμα, το βάρος και το σχήμα του.
Ανάμεσα στις διατροφικές διαταραχές συγκαταλέγονται η Ψυχογενής Ανορεξία,η Ψυχογενής Βουλιμία και η Διαταραχή Επεισοδιακής Υπερφαγίας.
Οι διατροφικές διαταραχές προκαλούν σοβαρό αντίκτυπο στη σωματική και συναισθηματική υγεία των ατόμων και πολλές φορές η άρνηση λήψης εξειδικευμένης βοήθειας μπορεί να προκαλέσει μη αναστρέψιμες βλάβες ή να θέσει σε κίνδυνο ακόμα και την ίδια τη ζωή του ατόμου.
Εκτός απο την ψυχοσωματική υγεία που διακυβεύεται, οι συνέπειες απο την διατροφική διαταραχή επεκτείνονται και σε άλλους σημαντικούς τομείς της καθημερινότητας όπως είναι η εργασία, οι σπουδές, οι κοινωνικές συναναστροφές, οι σχέσεις με τα οικεία πρόσωπα, καθώς το άτομο σταδιακά απομονώνεται ή αδυνατεί να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις του.
Οι περισσότερες μελέτες καταδεικνύουν οτι οι διατροφικές διαταραχές εμφανίζονται κυρίως σε γυναίκες, αλλά όχι αποκλειστικά. Ενδεικτικά, όσον αφορά στη Ψυχογενή Βουλιμία και Ανορεξία, 1 στους 10 πάσχοντες είναι άντρας, ενώ στη Διαταραχή Υπερφαγίας η αναλογία των ανδρών είναι μεγαλύτερη. Άρα, η Ψυχογενής Βουλιμία και Ανορεξία επηρρεάζουν κυρίως αλλά όχι αποκλειστικά γυναίκες, ενώ η Διαταραχή Υπερφαγίας συναντάται και τα δύο φύλα με ένα μικρό προβάδισμα να έχουν οι γυναίκες.
Λίγα λόγια για την κάθε κατηγορία διατροφικών διαταραχών:
Ψυχογενής Βουλιμία
Η Βουλιμία πολλές φορές αποτελεί μια κρυφή ψυχική πάθηση καθώς οι συνέπειες της δεν γίνονται γρήγορα αντιληπτές απο τον περίγυρο του πάσχοντα. Χαρακτηρίζεται απο επαναλαμβανόμενα επεισόδια υπερφαγίας (κατανάλωση ποσότητας τροφής που είναι μεγαλύτερη απο αυτή που θα κατανάλωναν άλλοι άνθρωποι όντας στην ίδια συνθήκη και εντός του ίδιου χρονικού διαστήματος), τα οποία συνοδεύονται απο ένα αίσθημα απώλειας ελέγχου ως προς το πόσο και τί καταναλώνεται. Πολλές φορές το άτομο εξαιτίας της δυσφορίας (σωματικής ή/και συναισθηματικής) που έρχεται μετά την υπερκατανάλωση τροφής και προσπαθώντας να μειώσει τον αντίκτυπο που θα έχει αυτή του η πράξη στο σώμα και το βάρος του, στρέφεται σε ακατάλληλες συμπεριφορές αντιστάθμισης, όπως είναι:
- Εξαντληντικές δίαιτες ή παρατεταμένες περίοδοι αφαγίας
- Πρόκληση εμετού
- Λήψη καθαρτικών/διουρητικών
- Υπερβολική άσκηση
Δημιουργείται έτσι ένας φαύλος κύκλος, όπου η δυσαρέσκεια για το σώμα οδηγεί στην έναρξη δίαιτας σαν μεθόδο ρύθμισης του βάρους, αποτέλεσμα της οποίας είναι η κλιμάκωση της πείνας και η αύξηση της παρόρμησης για λήψη φαγητού. Κάποια στιγμή, όπως είναι αναμενόμενο, το άτομο χάνει τη μάχη της εγκράτειας και ενδίδει στην πείνα προβαίνοντας σε βουλιμικό επεισόδιο. Μετά την ολοκλήρωση του επεισοδίου, κατακλύζεται απο συναισθήματα αγωνίας και φόβου για πιθανή αύξηση του βάρους του απο την υπερκατανάλωση τροφής που προηγήθηκε, με συνέπεια να καταφεύγει στις προαναφερθέντες αντισταθμιστικές συμπεριφορές, πιστεύοντας οτι έτσι θα προφυλαχτεί απο την ανεπιθύμητη πάχυνση. Οι έμετοι, η λήψη καθαρτικών κλπ προσφέρουν μια πρόσκαιρη ανακούφιση και ηρεμία στο άτομο οτι δεν κινδυνεύει και οτι παρότι απώλεσε τον έλεγχο μπόρεσε να ”σώσει την κατάσταση”. Πιστεύοντας οτι αύριο θα είναι μια καλύτερη μέρα και οτι αυτή τη φορά θα καταφέρει να διατηρήσει τον έλεγχο, ξαναρχίζει τη δίαιτα, δημιουργώντας ουσιαστικά τις συνθήκες για το επόμενο βουλιμικό επεισόδιο.
Αυτό που φαίνεται να συντηρεί τον παραπάνω φαύλο κύκλο,είναι οτι το άτομο στηρίζεται υπέρμετρα στο βάρος και στο σχήμα του σώματος του προκειμένου να αυτοαξιολογηθεί και να αυτοπροσδιοριστεί.
Ψυχογενής Ανορεξία
Στα πρώτα στάδια της διαταραχής, τα άτομα που πάσχουν απο ανορεξία έχουν κανονική όρεξη για φαγητό, ωστόσο προβαίνουν εκούσια σε μείωση της προσλαμβανόμενης ποσότητας, με σκοπό είτε την απώλεια βάρους, είτε τη διατήρηση των κιλών τους σε ένα επιθυμητό χαμηλό όριο. Ο συστηματικός περιορισμός της κατανάλωσης τροφής και υγρών, οδηγεί σε αξιόλογη μείωση του σωματικού βάρους σε σχέση με το ελάχιστα αναμενόμενο βάρος που ενδείκνυται να έχει κάποιος αναλογικά με την ηλικία, το ύψος και το φύλο του.
Μια άλλη κατηγορία ανθρώπων με ανορεξία, αδυνατεί να περιορίσει την τροφή όσο θα επιθυμούσε και ”ξεφεύγει” διατροφικά. Ενδέχεται, δηλαδή, είτε να προβαίνουν σε υπερφαγικά επεισόδια καθώς κάποια στιγμή χάνουν τον έλεγχο και τρώνε πραγματικά μεγάλες ποσότητες φαγητού, είτε οι ίδιοι αξιολογούν αυτό που έφαγαν ως υπέρμετρο, ειδικά εάν καταναλώσουν κάτι που προσκρούει στους προσωπικούς τους διατροφικούς κανόνες, τόσο απο άποψη ποσότητας όσο και κατηγορίας τροφίμου.
Και στις δύο συνθήκες, θα καταφύγουν μετέπειτα σε αντισταθμιστικές μεθόδους (πρόκληση εμετού, λήψη καθαρτικών/διουρητικών, υπερβολική άσκηση), προκειμένου να αποφύγουν τη ”ζημιά” στο βάρος τους και να ανακόψουν το ενδεχόμενο αύξησης των κιλών τους.
Τα άτομα με ανορεξία έχουν μια αλλοιωμένη εικόνα ως προς τον τρόπο που αντιλαμβάνονται το βάρος και το σχήμα σώματος τους -δυσκολεύονται να αντιληφθούν πόσο πολύ αδύνατοι είναι- με αποτέλεσμα να υπάρχει άρνηση της σοβαρότητας και των κινδύνων που επιφυλάσσει για την υγεία τους τόσο το πολύ χαμηλό τους βάρος όσο και οι αντισταθμιστικές συμπεριφορές που υιοθετούν.
Σε όλες τις περιπτώσεις το άτομο βιώνει έντονο φόβο και αγωνία για πιθανή αύξηση του βάρους του ακόμα και όταν είναι λιποβαρές.
Υπόστρωμα για την ανάπτυξη των παραπάνω μηχανισμών φαίνεται να αποτελεί η υπεραξιολόγηση της αξίας που δίνει το άτομο στο βάρος και στο σώμα του, καθώς η εμφάνιση και τα κιλά παίζουν καταλυτικό ρόλο στο πώς βλέπει και αξιολογεί τον εαυτό του.
Διαταραχή Υπερφαγίας
Τα άτομα που εμπλέκονται σε επαναλαμβανόμενα επεισόδια υπερφαγίας καταναλώνουν σε διακριτό χρονικό διάστημα ποσότητα τροφής μεγαλύτερη απο αυτήν που θα κατανάλωναν σε αντίστοιχο χρόνο και πλαίσιο άλλοι άνθρωποι.Κατα τη διάρκεια των επεισοδίων, αναφέρουν αίσθηση απώλειας του ελέγχου και αδυναμία να σταματήσουν να τρώνε.
Μια άλλη ομάδα ανθρώπων με υπερφαγία δεν προβαίνει σε διακριτά υπερφαγικά επεισόδια, αλλά ασχολούνται με το φαγητό καθ’όλη τη διάρκεια της μέρας, τσιμπολογώντας και καταναλώνοντας συνεχώς και ανεξέλεγκτα τροφή.
Άλλες διατροφικές συμπεριφορές που παρατηρούνται είναι οι εξής:
- To άτομο τρώει ακόμα και όταν δεν πεινάει ή ακόμα και όταν έχει ‘’σκάσει’’ απο την τροφή
Ενδέχεται να τρώει κρυφά ή χωρίς παρέα για να αποφύγει να δεχτεί επικριτικά σχόλια απο τους γύρω του για τις ποσότητες που καταναλώνει
- Τρώει γρηγορότερα απο το συνηθισμένο
Διακατέχεται απο συναισθήματα ντροπής και απογοήτευσης για τον εαυτό του κάθε φορά που χάνει τον έλεγχο και εμπλέκεται σε υπερφαγικά επεισόδια
Αισθάνεται ενοχή και θλίψη μετά την υπερκατανάλωση τροφής
- Αντλεί μεγάλη απόλαυση και ευχαρίστηση απο την κατανάλωση τροφής, η οποία τροφή αποτελεί καταφύγιο όταν έχει αρνητικά ή έντονα συναισθήματα
Αρκετά συχνά τα άτομα με διαταραχή υπερφαγίας αναζητούν βοήθεια για το αυξημένο βάρος τους ενδεχομένως σε ειδικότητες όπως είναι οι διαιτολόγοι, αγνοώντας οτι αυτό που τους συμβαίνει έχει και ψυχολογικά αίτια. Έτσι, η ρύθμιση του βάρους τους θα επέλθει συνδυαστικά τόσο μέσω της διατροφικής αποκατάστασης που αποτελεί απαραίτητη συνιστώσα, όσο και μέσα απο τη ψυχολογική επεξεργασία αυτών που λαμβάνουν χώρα στη ζωή τους και τελικά συμβάλλουν στα υπερφαγικά επεισόδια.
Η Γνωσιακή -Συμπεριφορική Θεραπεία (ΓΣΘ) για τις διαταραχές πρόσληψης τροφής έχει μελετηθεί εκτενώς και αναδεικνύεται ως ένα ιδιαιτέρως αποτελεσματικό μοντέλο ως προς τη διαχείριση τόσο της ανορεξίας όσο και της βουλιμίας αλλά και της υπερφαγίας.
Με βάση τη ΓΣΘ, λοιπόν, θα στοχεύσουμε στην αποκατάσταση των διατροφικών μοτίβων καθώς και στον εντοπισμό και στην αναδόμηση δυσλειτουργικών πεποιθήσεων και μηχανισμών που φαίνεται να συντηρούν τη διαταραχή, γεγονός που θα συντείνει στην αποφυγή μελλοντικών υποτροπών μετά το πέρας των θεραπευτικών συνεδριών. Παράλληλα, θα διερευνίσουμε ζητήματα που αφορούν στην εικόνα σώματος, στην αυτοεκτίμηση και μεταξύ άλλων θα στοχεύσουμε στην εξάσκηση σε τρόπους διαχείρισης του συναισθήματος, δεξιότητες επίλυσης προβλήματος κλπ.